Την τελευταία δεκαετία οι ψυχολογικοί όροι και οι ψυχολογικές θεωρίες έχουν γίνει πολύ δημοφιλείς και χρησιμοποιούνται καθημερινά από το ευρύ κοινό.
Οι πολιτικοί ειδήμονες, για παράδειγμα, συχνά κάνουν λόγο για την «προκατάληψη επιβεβαίωσης» (confirmation bias), δηλαδή για την τάση των ανθρώπων να επικεντρώνονται επιλεκτικά στα στοιχεία εκείνα που επιβεβαιώνουν τις προϋπάρχουσες αντιλήψεις τους. Από την άλλη, πολλοί απλοί άνθρωποι γνωρίζουν πια για τον ρόλο της σεροτονίνης στην αίσθηση ευεξίας.
[expander_maker more="Διαβάστε περισσότερα" less="..."]
Οι ψυχολογικές ανακαλύψεις διευκολύνουν τους ανθρώπους ολοένα περισσότερο να εντρυφούν και να εμβαθύνουν στην κατανόηση του ανθρώπινου πόνου και της ανθρώπινης κατάστασης γενικότερα. Παρόλα αυτά πολλοί μύθοι για την ψυχολογία επιμένουν, σύμφωνα με άρθρο του αναπληρωτή καθηγητή ψυχολογίας Στέφεν Ιλάρντι του Πανεπιστημίου του Κάνσας στην «Ουάσιγκτον Ποστ», που αναδεικνύει πέντε από αυτούς.
Μύθος 1ος : Χρησιμοποιούμε μόνο το 10% του εγκεφάλου μας
Η ιδέα ότι ένα μεγάλο μέρος του εγκεφάλου μας παραμένει αδρανές, είναι μία από τις πιο διαδεδομένες στρεβλώσεις.
Πώς δημιουργήθηκε;
Ο μύθος αυτός έχει πιθανώς τις ρίζες του στην άποψη του Αμερικανού ψυχολόγου Ουίλιαμ Τζέιμς (1907) ότι «χρησιμοποιούμε μόνο ένα μικρό κομμάτι των πιθανών πνευματικών και φυσικών μας πόρων». Το ποιο είναι αυτό το ποσοστό, πιθανότατα προήλθε από τον συγγραφέα Λόουελ Τόμας, ο οποίος, παραφράζοντας τον Τζέιμς, έγραψε πως «ο μέσος άνθρωπος αναπτύσσει μόνο το 10% της λανθάνουσας πνευματικής του ικανότητας» (1936). Αργότερα πολλές ήσαν οι ταινίες επιστημονικής φαντασίας που υποστήριξαν πως αν κάποιος καταφέρει να χρησιμοποιήσει περισσότερο απο το 10% του εγκεφάλου του, θα γίνει κοινωνός ιδιαίτερων γνωστικών ικανοτήτων.
Ποιά είναι η αλήθεια;
Η νευροεπιστήμη δεν επιβεβαιώνει αυτές τις αντιλήψεις. Αντίθετα, παρά το ότι ο εγκέφαλος αποτελεί μόνο το 2% της ανθρώπινης σωματικής μάζας, αντιπροσωπεύει το 20% των θερμιδικών δαπανών. Αυτό συμβαίνει διότι στον εγκέφαλο υπάρχουν πάνω από 86 δισεκατομμύρια νευρώνες, οι οποίοι είναι προγραμματισμένοι να αυτοκαταστρέφονται, αν δεν μπορούν να είναι λειτουργικοί και να συμμετέχουν σε κάποιο χρήσιμο κύκλωμα δραστηριοτήτων. Αν, λοιπόν, καταστρέφονταν όλοι οι νευρώνες εκτός του 10% που υποτίθεται ότι χρησιμοποιούνται, τότε θα επρόκειτο για έναν εξαιρετικά συρρικνωμένο εγκέφαλο και για ένα άτομο με μη φυσιολογικές νευρογνωστικές λειτουργίες.
Μύθος 2ος : Μας βοηθάει να μιλάμε για τα προβλήματα μας
Πώς δημιουργήθηκε;
Πριν από περίπου έναν αιώνα ο Σίγκμουντ Φρόυντ μίλησε για τη «θεραπεία μέσω του λόγου», γνωστή ως ψυχοθεραπεία. Σύμφωνα με τον ίδιο, όλοι έχουμε την κακή συνήθεια να καταπιέζουμε τις σκέψεις και τα συναισθήματα που μας προκαλούν αναστάτωση. Η πεποίθηση αυτή συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Υποτίθεται ότι είναι πάντα βοηθητικό να μιλήσει ένας άνθρωπος που περνάει δυσκολίες. Όπως έγραψε ένας ψυχοθεραπευτής στο περιοδικό ψυχολογίας «Psychology Today», είναι τόσο απελευθερωτικό να μοιράζεσαι αυτά που σε προβληματίζουν.
Ποιά είναι η αλήθεια;
Τα ερευνητικά δεδομένα όχι μόνο δεν επιβεβαιώνουν αυτή την πεποίθηση, αλλά υπάρχουν ενδείξεις ότι η θεραπεία δια του λόγου μπορεί να έχει και αρνητικά αποτελέσματα. Αυτό υποστηρίζει π.χ. ο Σκοτ Λίλλιενφελντ, καθηγητής του Πανεπιστημίου του Έμορι στην Ατλάντα, στην έρευνα του «Ψυχολογικές θεραπείες που προκαλούν βλάβες». Περίπου το 10% των ατόμων που κάνουν ψυχοθεραπεία, χειροτερεύουν εξαιτίας της και μόνο οι μισοί εμφανίζουν βελτίωση. Ο λόγος κατά τον ίδιο είναι ότι πολλοί ψυχοθεραπευτές δεν χρησιμοποιούν τεχνικές επιστημονικά τεκμηριωμένες και επιβεβαιωμένες από κλινικές μελέτες.
Μύθος 3ος: Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή εκδηλώνεται με υπερ-οργανωτικότητα
Αυτοί που έχουν εμμονή με την τάξη και την καθαριότητα, χαρακτηρίζονται από το ευρύ κοινό ως ιδεοψυχαναγκαστικοί.
Πώς δημιουργήθηκε;
Πλήθος τηλεοπτικών σειρών και ταινιών έχουν φτιάξει μια αναπαράσταση αυτής της διαταραχής με τέτοιο τρόπο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Μόνικα Γκέλερ από τα «Φιλαράκια», η οποία είχε 11 διαφορετικές κατηγορίες πετσετών για ξεχωριστή χρήση την κάθε μία.
Ποιά είναι η αλήθεια;
Οι άνθρωποι που πάσχουν από ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, συνήθως δεν είναι τακτικοί. Κατακλύζονται όμως από μια σειρά ανεξέλεγκτων δυσάρεστων σκέψεων και εικόνων, τις οποίες αισθάνονται υποχρεωμένοι να απομακρύνουν με χρονοβόρες τελετουργίες. Μία μικρή μειονότητα των πασχόντων έχει πραγματικά καταναγκαστικές τελετές για το πλύσιμο των χεριών. Αλλά ο υπερβολικός καθαρισμός είναι μόνο μία πιθανότητα σε ένα ευρύ σύμπλεγμα συμπτωμάτων της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής (OCD).
Mύθος 4ος: Οι μεταβολές της διάθεσης είναι το σήμα κατατεθέν της διπολικής διαταραχής
Πώς δημιουργήθηκε;
Πέρα από το γεγονός ότι πολύ γνωστές προσωπικότητες έχουν διαγνωσθεί με αυτή τη διαταραχή, παλαιότερα γνωστή ως μανιοκατάθλιψη (π.χ. Κάθριν Ζέτα Τζόουνς, Ράσελ Μπραντ, Μαράια Κάρεϊ, Κάρι Φίσερ κ.α.), ένα μεγάλο κομμάτι των διαδικτυακών μέσων στηρίζει αυτό το μύθο για τις γρήγορες εναλλαγές διάθεσης ως ένα από κλασικά συμπτώματα. Ακόμη και η ιστοσελίδα της γνωστής αμερικανικής κλινικής Mayo περιγράφει τη διπολική διαταραχή ως «κατάσταση ψυχικής υγείας που προκαλεί ακραίες μεταβολές της διάθεσης».
Ποιά είναι η αλήθεια;
Οι εναλλαγές της διάθεσης δεν συγκαταλέγονται στα επίσημα συμπτώματα και διαγνωστικά κριτήρια της διπολικής διαταραχής. Οι πάσχοντες βιώνουν βέβαια ακραίες φάσεις μανίας και κατάθλιψης, αλλά διαρκούν για εβδομάδες και μήνες και σπάνια μεταβάλλονται γρήγορα. Επίσης συνοδεύονται από άλλες -πολύ πιο ανησυχητικές από την αλλαγή διάθεσης- συμπεριφορές. Οι κρίσεις της κατάθλιψης συχνά προκαλούν συντριπτική αίσθηση εξάντλησης, αδιαπέραστη ομίχλη στον εγκέφαλο, μεγάλη αγωνία και άλλα. Η μανία μπορεί να προκαλέσει παρορμητικές, ακανόνιστες συμπεριφορές σεξουαλικού ή καταναλωτικού περιεχομένου, οδηγώντας σε απερισκεψίες, καταστροφικές δαπάνες, ακόμη και βίαιες φιλονικίες.
Μύθος 5ος : Η φαρμακευτική αγωγή είναι ο μόνος τρόπος για να διορθωθεί μια χημική ανισορροπία
Πώς δημιουργήθηκε;
Οι φαρμακευτικές εταιρείες διαφημίζουν ότι τα μη φυσιολογικά επίπεδα των χημικών ουσιών στο σώμα και οι ανισορροπίες τους στον εγκέφαλο είναι υπεύθυνα για τις ψυχικές ασθένειες και ότι μέσω των φαρμάκων μπορούν να αντιμετωπιστούν.
Ποιά είναι η αλήθεια;
Πρόκειται για υπεραπλούστευση. Αφενός οι ψυχικές διαταραχές, όπως η κατάθλιψη, σχετίζονται με μια σειρά διαταραχών του εγκεφάλου και όχι απλά με μια χημική ανισορροπία. Αφετέρου τα φάρμακα είναι μεν μια από τις υπάρχουσες θεραπείες, αλλά υπάρχουν πολλοί άλλοι τρόποι αλλαγής του νευροχημικού ‘προφίλ’ μας, όπως η τακτική άσκηση, η σωστή διατροφή και η ψυχοθεραπεία.
[/expander_maker]
